Oproep aan politieke partijen!

Wist je dat mensen steeds vaker zelf het heft in handen nemen als het gaat om hun leefomgeving? Al in 2013 sprak de koning over de ‘participatiesamenleving’. Sindsdien is die beweging alleen maar gegroeid. Taken die eerst bij de overheid lagen, worden nu steeds vaker door inwoners opgepakt.

Denk aan:

• Zorgzame buurten waar mensen elkaar ondersteunen omdat professionele zorg onder druk staat.
• Lokale energiecoöperaties die samen duurzame stroom opwekken.
• Wijk- en dorpendeals in Gelderland die sociale samenhang versterken.

Ook overheden spelen steeds actiever in op deze trend. Zo stellen gemeenten wijkregisseurs of dorpsondersteuners aan om initiatieven te ondersteunen. Daarnaast verandert de klassieke inspraakverordening steeds vaker in een participatieverordening. En het 'uitdaagrecht' – waarbij inwoners overheidstaken kunnen overnemen als ze dat beter of goedkoper kunnen – wint aan terrein.

Waarom is dit belangrijk?

Onze samenleving verandert. De druk op zorg en ondersteuning neemt toe. Samenredzaamheid is niet alleen wenselijk, maar ook noodzakelijk. Tegelijk biedt deze beweging ook kansen:

• Vertrouwen herstellen. Veel mensen voelen zich vervreemd van de overheid. Door samen op te trekken, ontstaat wederzijds begrip en vertrouwen.
• Krachten bundelen. Lokale kennis en energie zijn onmisbaar voor toekomstbestendig beleid.
• Zinvolle betrokkenheid. Mensen voelen zich serieus genomen als ze invloed hebben en resultaten zien.

Participatie is méér dan meedenken over beleid. Het begint bij het erkennen van wat er leeft in de samenleving. Te vaak vertrekken overheden vanuit hun eigen beleidsvraag, en nodigen ze inwoners uit om daarover te praten – binnen vooraf bepaalde kaders. Dat werkt vaak niet.

Gelijkwaardige samenwerking

Wij zien participatie als een gelijkwaardige samenwerking tussen overheid en inwoners.

Beleidsmakers sluiten aan bij bestaande initiatieven en leefvragen. Samen werken zij aan plannen en vragen in de samenleving.

Vraag als overheid of instelling dus niet: “Wat vindt u van ons beleid voor de zorg?” Maar vraag: “Wat doen jullie al in de buurt om voor elkaar te zorgen – en wat hebben jullie van ons nodig?”

Organiseer het goed

Wil je als overheid toch participatie organiseren? Doe het dan goed.

Vier succesfactoren voor zinvolle participatie:

1. Echte invloed. Laat inwoners mee besluiten, niet alleen meepraten.
2. Begin op tijd. Betrek inwoners vanaf het begin, niet pas als de plannen al bijna af zijn.
3. Wees transparant. Laat zien wat er met hun inbreng is gedaan.
4. Waardeer inzet. Betaal inwoners die zich intensief inzetten. Consultants krijgen ook een vergoeding – waarom inwoners dan niet?

Met de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 in aantocht is dit hét moment om kleur te bekennen. Drie tips voor politieke partijen:

1. Formuleer een duidelijke visie. Neem burgerparticipatie op in het verkiezingsprogramma. Zie de participatieverordening niet als een formaliteit, maar als een kans om samen te werken met betrokken inwoners.
2. Ondersteun initiatieven. Stimuleer wijkparticipatie en dorpsagenda’s. Organiseer bijvoorbeeld iets rond de Dag van de Democratie (15 september).
3. Geef zelf het goede voorbeeld. Ga de straat op. Luister. Vraag waar mensen trots op zijn, wat hen zorgen baart, en wat beter kan. Het begint met een praatje.

Burgerparticipatie verdient een plek. De samenleving zit vol energie, ideeën en initiatief. Daar kun je als overheid of politieke partij niet omheen. Besteed daarom serieus aandacht aan burgerparticipatie – in beleid én in de praktijk.